1-   اصول اجتماعی نماز

نماز، علاوه بر اثر وضعی خود دارای اصول، پیامها و اشاره‌هایی است و توسط این اصول ویژگیهایی را در افراد ایجاد می‌کند که در سطح جامعه به عنوان صفات اجتماعی آشکار می‌گردد. این اصول اجتماعی باعث می‌شوند که ما بتوانیم جامعه را به شکل صحیح اداره کنیم. که در اینجا، به چند مورد از آنها اشاره می‌شود:

1-    اصل ایمان :

ایمان امری فطری است  و انسان ، فطرتا طالب ایمان است زیرا ایمان به او آرامش می‌دهد و آرامش، نیاز است، ایمان اصلی و اساسی و آرامش بخش، ایمان دینی است که اگر دین کسی محکم بود، می‌توانیم به او اعتماد کامل بکنیم و چهره دین هر کس نماز اوست فضای ایمان و اعتماد، ایجاد انگیزه  و شور و نشاط می‌کند همگان را وادار به همکاری و بهبود کار و تلاش و خستگی‌ناپذیر می‌سازد و در نهایت پیشرفت‌های چشمگیری در همه شؤن جامعه ایجاد می شود.

2-    اصل طهارت

طهارت دو نوع است طهارت ظاهری مانند غسل و وضو و تیمم که پیش از نماز و تلاوت قرآن باید داشته باشیم و طهارت باطنی که ذکر خدا و انواع عبادت‌های واجب و مستحب است. برای طهارت باطنی باید قبل از هر چیز استعاذه کنیم یعنی از گناهان خویش توبه کرده و به ذات اقدس حضرت حق پناهنده شویم. رعایت این اصل سبب خواهد شد که افراد جامعه دارای روحی پاک باشند. تزکیه و تصفیه باطنی که حاصل تربیت های دینی و عبادتهاست، سبب خواهد شد ناراحتیها، نگرانیها، هیجانات و عقده‌های روانی کم شود. و از حسادتها، کینه‌ها، اذیت و آزارها و ضرب و شتم و جرح در جامعه  خبری نباشد.

3-    موقع‌شناسی و زمان‌سنجی

ناظم پرتوان جهان، برای طبیعت نظم را مقرر کرده است و برای جوامع انسانی هم که بخشی از خلقت است، نظم را پسندیده و سفارش کرده است. حتی دوست دارد که بندگانش ارتباطهای ویژه و رسمی خود را با او، در اوقات خاص و روی برنامه حساب شده‌ای برقرار کنند. از این رو برای انواع عبادت‌های بندگان، مانند نماز، روزه و حج برنامه زمان‌بندی شده‌ای تعیین و عنصر نظم و زمان را وارد برنامه‌های دینی کرده است. رعایت اوقات نماز، تمرین وقت‌شناسی برای عادت به رعایت وقت در دیگر اعمال است.

4-    اصل تبلیغ

پس از طهارت، اذان است. یعنی اعلام وقت شرعی . درسی که از اذان می‌گیریم ضرورت تبلیغ، رعایت زمان و مکان، تبلیغ و رعایت دیگر شرایط تبلیغ است. با رعایت اصل تبلیغ، حضور خود را در جامعه و جهان اعلام می‌داریم. وقتی اقامه می‌خوانیم معنیش این است که با خواندن آن، جامعه مسلمین و امت اسلام اقامه می‌گردد و سر پا می‌ماند. جامعه اسلامی بدون تبلیغ و رعایت اصول صریح تبلیغ، نه تنها گسترش نخواهد داشت بلکه منزوی خواهد شد.

5-    اصل امر به معروف و نهی از منکر

نماز دارای خاصیت بازداری از فحشا و منکر است. قران کریم این اصل را به عنوان یک اصل اجتماعی و وظیفه‌ای همگانی مقرر کرده است این وظیفه برای مراقبت همگان از اعمال یکدیگر و پاکسازی و بهسازی اجتماعی مقرر شده است.

6-    اصل حجاب

رعایت اصل حجاب، نشان حجب و حیا و عفت و شرط سلامت یک جامعه است و جوب حجاب در نماز به ما می‌آموزد  که زشتی‌های باطنی و حتی در مواردی زیباییهای معنوی خود را بپوشانیم.

7-    اصل حیا

آن که در نماز حیا داشته و در مقابل خدا، اعتراف به تقصیر و ناتوانی دارد، در جامعه هم حیا دارد. یعنی  در برابر مردم هم از قصور در اجرای وظایفش شرم دارد. از این رو در رفع نواقص و معایب خود و کار خود می‌کوشد. و این امر موجب پیشرفت یک جامعه می‌شود. رسول خدا فرمودند: برای هر دینی، منشی است و منش اسلام، شرم و حیاست.

8-    اصل هدفداری

آغاز نماز، نیت است. یعنی ما جامعه‌ای هدفداریم و هر کارمان جهت‌دار می‌باشد. هدف ما جلب خشنودی خالقمان است و مچون هر کاری را برای او می‌کنیم باید بکوشیم  تا آن را به بهترین شکل ممکن عملی کنیم.

9-    تعیین شاخص هدف و نقطه آغاز

وقتی که در نماز تکبیره الاحرام می‌گوییم فقط به خدا روی می‌آوریم و غیر او را پشت سر می‌اندازیم. این شروع حرکت برای رسیدن به هدف تقرب به خداوند است. لیلکن الله اکبر تنها یک اصل ایمانی نیست بلکه یک اصل سیاسی و اجتماعی جامعه مبتنی بر ایمان است. خدا بزرگتر از حد توصیف است و خدا بزرگتر و برتر از هر قدرتی است بنابراین هدف جامعه مسلمانی بی‌اعتنایی به مستکبران و روی آوردن به خداست.

10-    اصل تسمیه

پس از پناه بردن به خدا، قرائت را با تسمیه آغاز می‌کنیم. شروع کردن کارها با نام خداوند ما را از انواع انحرافات حفظ می‌کند.

11-          اصل رحمت

تاکید بر نرحمانیت و رحیمیت پروردگار در آغاز هر سوره نشان می‌دهد که باید بندگان خدا به ویژگی‌ رحمت، متصف شوند خداوند صفت رحمت را در نهاد ما انسانها قرار داده تا بتوانیم در پرتوی هدایتش به صلح و صفا و مودت در جامعه برسیم این اصل، دلها را به هم نزدیک کرده و روح خیر خواهی را در بین مردم پدید می‌آورد.

12-          اصل حمد

حمد خداوند سبب می‌شود که حق شناس بار آییم و همچنین که رکوع و سجود در برابر پروردگار، درس فروتنی به ما می‌آموزد، تکرار  حمد و سپاس خدا نیز تمرینی برای رشد روح حق شناسی در انسانهاست. ستایش از نکوکاران ، ترویج نیکوکاری و جلب رضایت بندگان خداست و رضایت خدا  را به دنبال خواهد داشت.

13-    اصل تقوا

یکی از بخشهای نماز که تقوی  را به یاد می‌آورد آیه سوم از سوره حمد است کلمه «مالک» خدا ترسی را به یاد مسلمانان می‌اندازد. رعایت این اصل انسان را از تجاوز به حقوق دیگران و زیر پا نهادن اخلاق اسلامی باز می‌دارد.

14-          اصل آزادی

هواپرست، اسیر هوسهای نفس است  و این خواهشها او را به دنبال خود می‌کشند. ولی اگر چیزی را جز خدا نپرستیم اسیر و بنده هیچ چیز و هیچ کس نشده و به آزادی حقیقی خواهیم رسید.

15-    اصل استعانت

وقتی در نماز می‌گوییم خداودا تنها تو را می‌پرستیم و تنها از تو یاری می‌جوییم، یعنی منحصرا به خدا توکل کرده‌ایم، کمک خواهی از خداوند، قدرت ایمان و توان فکری و روحی و عملی امت اسلام را مضاعف می‌کند.

16-          اصل صراط شناسی

در بخش دوم سوره حمد که دعاست، از خدا می‌خواهیم که ما را به راه مستقیم هدایت کند. صراط مستقیم 3 ویژگی دارد. اول این که راه بندگان صالح خداست. کسانی که با رعایت قوانین تعیین شده توانسته‌اند خشنودی خداوند را جلب کرده و به خوشبختی دنیا و آخرت برسند. دوم این که هر راهی که از سوی خداوند مورد قبول واقع نشده باشد راه شیطانی است در نتیجه هر کسی که خشم خداوند را برانگیزد در راه نادرست قدم گذاشته است. سوم این که یکی دیگر از ویژگیهای صراط مستقیم این است که راه گمراهان نیست و خط مسیر گمراهان، بیراهه است. احکام قرآن خط‌مشی هر سه گروه نعمت  یافتگان، خشم گرفتگان و گمراهان را مشخص می‌کند. برای شناخت کامل صراط مستقیم باید به قرآن و عملکردهای پیامبر  و ائمه مراجعه کرد. رسول خدا فرمودند: صراط مستقیم راه پیامبران است و همانها هستند که مشمول نعمتهای بیکران الهی شده‌اند. (تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 20)

 و از امام صادق است که در معنی صراط مستقیم فرمود: به خدا سوگند، صراط مستقیم ما هستیم ((تفسیر نور الثقلین ج 1 ص21) 

17- اصل تکریم

ما در نماز خدا را بزرگ می داریم و برایش رکوع و سجود می‌کنیم چون آفریدگار جهان و خالق و رازق ماست. حال اگر انسانهای بزرگی در جامعه باشند باید آنها را نیز مورد تکریم قرار دهیم. تکریم بزرگان خدمتگزاران، به ویژه اکرام و احترام والدین و معلمان موجب می‌شود که از تباهی و بتهکاری پرهیز کرده و کرامت و حرمت خود و جامعه اسلامی را نگه داریم.

18- اصل قیام و قعود

قیام نماز، تنها یادآور قائم شدن قیامت و سرپا ایستان در صحرای محشر نیست بلکه قیام به موقع برای احقاق حق و پیکار با ستمگران را هم به ما می‌آموزد. قعود نماز هم فقط بنده‌وار نشستن و در مقابل خدا کرنش کردن را تداعی نمی‌کند بلکه قعود از قیام یعنی ترک جنگ و پذیرش  صلح  در مواقع لازم.

19- اصل حق‌پذیری

در تشهد نماز، به یکتایی خدا و عبودیت و رسالت رسول او گواهی می‌دهیم اما تنها  تشهد  نماز نیست که گواه حق‌پذیری نماز گزار است بلکه در جای جای نماز، ما حقایق هستی را درک می‌کنیم.

20- اصل دعا

پس از گواهی دادن به یکتایی خدا و نفی شرک و تایید  پیامبر (ص) برای ایشان و خاندانش دعا می‌کنیم. در موارد دیگری از نماز نیز مانند قنوت، رکوع و سجود بر او درود می‌فرستیم. دعا هم پیوند بین انسان و خداست و هم موجب جلب مهر و رحمت انسانها به هم می‌شود. رسول خدا فرمودند: هر نمازی که در آن حق مردان و زنان مومن دعا نشود، ناقص است. (مدینه البلاغه چ 2 ص 530)